ਨਿਰਮਲ ਵਰਮਾ

ਨਿਰਮਲ ਵਰਮਾ

3 ਮਈ 1929 ਨੂੰ ਸ਼ਿਮਲੇ ਵਿਚ ਜਨਮੇ ਨਿਰਮਲ ਵਰਮਾ ਨੂੰ ਮੂਰਤੀਦੇਵੀ ਪੁਰਸਕਾਰ (1995), ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ (1985), ਉਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਹਿੰਦੀ ਸੰਸਥਾਨ ਤੇ ਗਿਆਨਪੀਠ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਪਰਿੰਦੇ (1958) ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨਿਰਮਲ ਵਰਮਾ ਦਾ ਕਹਾਣੀ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ---ਅਭਿਵਿਕਤੀ ਤੇ ਸ਼ਿਲਪ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨਾਲ ਸਭ ਤੋਂ ਬੇਜੋੜ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼-ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਰੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ ਵਿਚ ਇਕ ਉੱਚੇ ਅਹੁਦੇ ਉੱਪਰ ਬਿਰਾਜਮਾਣ ਸ਼੍ਰੀ ਨੰਦ ਕੁਮਾਰ ਵਰਮਾ ਦੇ ਘਰ ਜਨਮ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਅੱਠ ਭਰਾ-ਭੈਣਾ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜਵੇਂ ਨਿਰਮਲ ਵਰਮਾ ਦੀ ਸੰਵੇਦਨਾਤਮਕ ਬੁਨਾਵਟ ਉੱਪਰ ਹਿਮਾਚਲ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੇ ਪਰਛਾਵਿਆਂ ਦੀ ਬੜੀ ਗੂੜ੍ਹੀ ਛਾਪ ਹੈ।

ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸੇਂਟ ਸਟੀਵੇਂਸਨ ਕਾਲੇਜ ਵਿਚ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਐਮ.ਏ. ਕਰਨ ਪਿੱਛੋਂ ਕੁਝ ਦਿਨ ਤਕ ਉਹਨਾਂ ਅਧਿਆਪਕੀ ਕੀਤੀ। 1959 ਤੋਂ ਪਰਾਗ (ਚੈਕੋਸਲੋਵਾਕੀਆ) ਦੇ ਪਰਾਚਯ ਵਿਦਿਆ ਸੰਸਥਾਨ ਵਿਚ ਸੱਤ ਵਰ੍ਹੇ ਤਕ ਰਹੇ। ਉਸ ਪਿੱਛੋਂ ਲੰਦਨ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਟਾਈਮਸ ਆਫ ਇੰਡੀਆ ਲਈ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਿਕ ਰਿਪੋਰਟਿੰਗ ਕੀਤੀ। 1972 ਵਿਚ ਸਵਦੇਸ਼ ਪਰਤ ਆਏ। 1977 ਵਿਚ ਆਯੋਵਾ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਦਾਲਿਆ (ਅਮਰੀਕਾ) ਦੇ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲਰਾਈਟਰਸ ਪ੍ਰੋਗ੍ਰਾਮ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ 'ਮਾਇਆ ਦਰਪਣ' ਉੱਤੇ ਫਿਲਮ ਬਣੀ ਜਿਸਨੂੰ 1973 ਦਾ ਸਰਵਸ਼ਰੇਸ਼ਠ ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮ ਦਾ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮਿਲਿਆ।

ਉਹ ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਐਡਵਾਂਸ ਸਟਡੀਜ਼ (ਸ਼ਿਮਲਾ) ਦੇ ਫੈਲੋ (1973), ਨਿਰਾਲਾ ਸਿਰਜਣਪੀਠ ਭੋਪਾਲ (1981-83) ਤੇ ਯਸ਼ਪਾਲ ਸਿਰਜਣਪੀਠ (ਸ਼ਿਮਲਾ) ਦੇ ਅਧਿਅਕਸ਼ ਰਹੇ (1989)

1988 ਵਿਚ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਰੀਡਰਸ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਦੁਆਰਾ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ 'ਦ ਵਰਡ ਐਲਸਵੇਅਰ' ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ। ਇਸੇ ਸਮੇਂ ਬੀਬੀਸੀ ਦੁਆਰਾ ਉਹਨਾਂ ਉਪਰ ਡਾਕੂਮੈਂਟਰੀ ਫਿਲਮ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ।


ਮੌਤ 25 ਅਕਤੂਬਰ, 2005.

ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕ੍ਰਿਤੀਆਂ :

ਨਾਵਲ : ਅੰਤਿਮ ਅਰਨਯ, ਰਾਤ ਕਾ ਰਿਪੋਰਟਰ, ਇਕ ਚਿਥੜਾ ਸੁਖ, ਲਾਲ ਟੀਨ ਕੀ ਛੱਤ, ਵੇ ਦਿਨ।


ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ : ਪਰਿੰਦੇ, ਕੌਵੇ ਔਰ ਕਾਲੇ ਪਾਣੀ, ਸੂਖਾ ਤਥਾ ਅਨਯ ਕਹਾਣੀਆਂ, ਬੀਚ ਬਹਸ ਮੇਂ, ਜਲਤੀ ਝਾੜੀ, ਪਿਛਲੀ ਗਰਮਿਯੋਂ ਮੇ।


ਸੰਸਮਰਣ ਯਾਤਰਾ ਵਰਿਤਾਂਤ : ਧੁੰਏ ਸੇ ਉਠਤੀ ਧੁਨ, ਚੀੜੋ ਪਰ ਚਾਂਦਨੀ।


ਨਿਬੰਧ : ਭਾਰਤ ਔਰ ਯੂਰੋਪ, ਪ੍ਰਤੀਭੁਤਿ ਦੇ ਕਸ਼ੇਤਰ, ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਕੇ ਢਲਤੇ ਵਰਸ਼ੋਂ ਸੇ, ਕਲਾ ਕਾ ਜੋਖਿਮ, ਸ਼ਬਦ ਔਰ ਸਮਰਿਤੀ, ਢਲਾਨ ਸੇ ਉਤਰਤੇ ਹੁਏ।